Gordon PATZERDit boek bespreek ik niet omdat het zo goed is, maar omdat het een prachtig voorbeeld vormt van alles wat er fout kan gaan wanneer een auteur opvattingen naar voren brengt over schoonheid en aantrekkelijkheid.
Gordon Patzer heeft zich — naar eigen zeggen — tijdens zijn universitaire opleidingen tot en met PhD en ook daarna uitsluitend bezig gehouden met het fenomeen van 'physical attractiveness' (afgekort als PA). Fysieke aantrekkelijkheid dus.
In het begin denk je nog dat dit een heel kritische auteur is.
"Fueled by an explosion of media images that glorify youth and beauty, millions of Americans have turned their waking lives into endless quests for enhanced PA, often at the expense of their health. So powerful are these media images that in the twentieth century, once-rare conditions such as anorexia and bulimia are commonplace throughout the Western world. Literally millions of young people, mostly female, have become so obsessed in the pursuit of attaining a single dimension of PA — body weight — that they willingly endanger their lives by denying their bodies essential nutrition. Other millions exhaust their savings or incur huge debts to pay for one or more cosmetic surgery procedures, often risking their lives. Fed by ever-increasing demand, hucksters, charlatans, and criminals of every stripe prey on vulnerable people, taking their money and leaving a trail of death and disfigurement in their wake." [mijn nadruk] (4)
"PA also has a profound influence on the nature and reach of Western culture, including how we define role models, who governs us, what products we buy, and what services we consume. It is a component of the core values that we pass along to our children and of our choice of friends; in short, the PA phenomenon permeates Western society and makes a powerful difference in the lives of hundreds of millions of people." [mijn nadruk] (5)
Ja, het is schokkend hoe groot de invloed van de media is. Je zou nu een cultuurkritiek verwachten op die situatie. Maar nee, helaas. We krijgen een evolutionaire rechtvaardiging.
"At its root, PA may be the unconscious recognition that beauty serves to attract the opposite sex for the biological imperative of reproduction. Just as plants that use flowers to attract insects to pollinate them and animals to eat their fruit or otherwise spread their seeds are more successful in ensuring the survival of their species, nature commands us to notice the physical characteristics that tell us that a particular human is suitable for reproduction." [mijn nadruk] (6)
Hij noemt zelf nota bene eerst de enorme invloed van de media in het zo belangrijk maken van het uiterlijk en komt vervolgens met evolutionair biologische verklaringen dat mensen zo graag mooi willen zijn en er zo veel waarde aan hechten bij anderen omdat dat belangrijk is voor de voortplanting. Er wordt weer driftig gegrepen naar — meestal Amerikaanse — onderzoeken om dit te staven. Je zegt dan dus dat die media alleen maar aansluiten bij de biologische behoeften van mensen.
Het idee dat je in het zoeken naar aantrekkelijke relaties de hele tijd op voortplanting gericht zou zijn is zo belachelijk dat Patzer er maar een onbewuste eigenschap van maakt. Dat is tenminste niet controleerbaar. Alsof mensen relaties hebben om zich voort te planten. Alsof mensen alleen maar seks hebben om zich voort te planten. Binnen een conservatieve christelijke ideologie misschien, waar ze dus ook gek zijn op dit soort onzinnige theorieën. Maar in de praktijk hebben mensen relaties met wie ze aardig vinden en hebben ze seks met die personen omdat het gewoon lekker is en vermijden ze via anticonceptie zelfs dat ze zich voortplanten, totdat ze er echt aan toe zijn om kinderen te hebben.
Maar stel al dat bepaalde uiterlijke kenmerken — grote borsten bijvoorbeeld — van nature meer aantrekkelijk zijn, omdat ze grotere vruchtbaarheid en betere nakomelingen garanderen, dan zou de cultuur van het je aantrekkelijk maken — bijvoorbeeld je borsten laten vergroten — geen enkele zin hebben. Iedereen zou dan namelijk ook even onbewust en instinctief een neus hebben voor wie echt aantrekkelijk is en wie zich alleen maar aantrekkelijk gemaakt heeft. Niemand zou zich laten misleiden door een kunstmatige imitatie van een natuurlijk uiterlijk en een natuurlijke aantrekkelijkheid, want dat zou slecht kunnen uitpakken bij de voortplanting, nietwaar?
"In virtually every culture, men find younger women more attractive than older ones, probably because females of our species are capable of reproduction for only a limited period."(7)
Zou het misschien zo kunnen zijn dat mannen graag naar jongere vrouwen kijken omdat jongere vrouwen gewoon gaver, mooier, energieker zijn? En wordt hier gesuggereerd dat vrouwen niet naar jongere mannen zouden kijken? Later zegt hij dat vrouwen naar oudere mannen kijken, omdat die beter in staat zijn haar kinderen van het nodige te voorzien. Want mannen zijn de beschermers, de verzorgers, de broodwinners, nietwaar?
"Women compete to attract men; however, men compete for power and dominance, thus to be more attractive to women."(7)
Ja hoor, we zijn de hele tijd in competitie met elkaar om de vrouwtjes en mannetjes te vinden die het beste zijn om ons mee voort te planten waar bij de vrouwtjes zich mooi maken en de mannetjes dominant doen.
"Clusters of mollusk shells that site workers had discovered over the past decade were found to have been pierced by tools held by human hands, then strung on some sort of cord. In other words, they were not mere shells but necklaces — adornment. Definitively dated to 75,000 years ago, the forty-one tiny, orange-and-black beads are the oldest jewelry ever found, symbols of a prehistoric vanity that foreshadows the sort of baubles and bangles worn by women of every station in Helen of Troy’s time, no less than in our own. () But the beads, or necklaces, also suggest that even 75,000 years ago, women wanted to make a fashion statement, to stand out from the crowd. They wanted, in short, to catch a man’s eye." [mijn nadruk] (12-13)
Nog zo'n voorbeeld van hoe gemakkelijk Patzer van allerlei waarden en normen uitgaat. Waarom zou de halsketting van een vrouw geweest moeten zijn? Dat weet je helemaal niet. Waarom zou het überhaupt een versiering moeten zijn gericht op 'to catch a man's eye' en is het niet gewoon een rituele halsketting voor iets? En is jezelf versieren — zoals kinderen bijvoorbeeld doen door een krans van bloemen te vlechten en op hun hoofd te zetten — hetzelfde als mooi en aantrekkelijk willen zijn om indruk te maken op anderen? Ik denk het niet. Hier wordt de huidige (Amerikaanse) cultuur geprojecteerd op de oudheid. Niet erg slim.
De hele tijd duikt in zo'n evolutionair verhaal de vergelijking met dieren op. Zo'n vergelijking van mensen met dieren op dit punt van uitelijk gaat helemaal mank: dieren maken zich niet mooi, ze zijn qua uiterlijk wat ze zijn. Mensen maken zich mooi, wat mensen doen is het creëren van een kunstmatige aantrekkelijkheid. Maar dat is wat anders dan het hebben van een natuurlijke schoonheid of aantrekkelijkheid.
"Is there an objective standard for bodily beauty in both men and women? Ask a group of healthy young men what configuration of a woman’s body most attracts them and most would agree that the hourglass figure — a slender waist separating large breasts from generous hips — would fill the bill. And ask a similar number of healthy young women about male bodies and most will agree that the holy trinity is big, balanced (symmetrical), and properly built with a waist-to-hip ratio of about 0.9, which is to say, a hip circumference only slightly larger than waist diameter. According to anthropologist Laura Betzig, like all animals, we humans are programmed to recognize the shape of health: Large, symmetrical, and proportioned humans are usually healthier than those with other shapes."(16)
Wat een ontzettend Amerikaanse onzin. En vroegen we dit aan groepen Amerikaanse mannen en vrouwen? Geen wonder dan, want die herhalen wat in de Amerikaanse media naar voren gebracht wordt. Dit heeft niets te maken met goed onderzoek doen. Bovendien: wat mensen zeggen over wie ze aantrekkelijk vinden is nog niet waar mensen zich in het alledaagse leven in hun keuzes voor mannen of vrouwen door laten leiden. En ook opvallend: hierna gaat het de hele tijd over vrouwen er het beste uit kunnen zien om aantrekkelijk gevonden te worden.
Verderop gaat het over onderzoeken waarbij foto's gebruikt worden.
Die onderzoeken waarbij ondervraagden foto's voorgelegd krijgen moeten we feitelijk al wantrouwen. Foto's van mensen zijn geen echte mensen. Een foto met iemand die gezien wordt als aantrekkelijk, wat zegt dat in werkelijkheid? Een foto geeft vrijwel uitsluitend uiterlijke kenmerken in twee dimensies, maar geen beweging, stem, of gedrag die in de werkelijkheid bepalend zijn voor wat we werkelijk doen en voelen bij iemand.
Daarnaast moeten we al die waarderingen van foto's eveneens wantrouwen. De auteur zegt het zelf al. Het zijn percepties. Maar die komen niet zo maar uit de lucht vallen. Zo lang ik niet uitgesloten zie dat die percepties door de media en de maatschappij beïnvloed worden zie ik geen objectief onderzoek. Het zijn maar meningen van mensen die voor het grootste deel volledig meedeinen met wat de media te melden hebben, zeker in de kritiekloze en conformistische wereld van de VS. En het zijn voor het grootste deel ook nog eens Amerikaanse onderzoeken.
Ik vind het allemaal zo aanvechtbaar. En al helemaal de stelling dat PA een samenhang heeft met gezondheid en daarmee met de gezondheid van toekomstige generaties in de evolutie. Ik zie te weinig onderzoeken langskomen die dit soort zaken proberen te falsifiëren. Reductionisme lijkt niet gezien te worden. Wanneer een baby een grotere voorkeur heeft voor aantrekkelijke gezichten gemeten als 'langer kijken' wordt niet stilgestaan bij het zelfvertrouwen dat mooie mensen nu eenmaal vaker hebben, ik bedoel: misschien voelen de baby's de rust en de onrust bij de mensen die hun vasthouden en reageren ze daar op. Maar het wordt niet eens bedacht.
"But not every woman can be big busted and narrow waisted, and so nature has developed another strategy to help women attract mates."(17-18)
Tjonge, Patzer ziet dat niet iedere vrouw grote borsten heeft, hoe is het mogelijk. Tja, die zijn dus niet aantrekkelijk en proberen vervolgens aantrekkelijk te worden met kunst- en vliegwerk. Vandaar versiering, geurtjes, mooie kleren, en zo verder. Over mannen heeft hij het niet eens meer.
"In other words, despite expressed preferences, many women who participated in this and other such studies actually wanted nice guys only as friends or long-term boyfriends, but preferred ‘‘bad boys’’ — those more physically attractive and willing to manipulate women into sexual activity — as sexual partners." [mijn nadruk] (39)
Uh hu, dat heeft natuurlijk helemaal niets te maken met maatschappelijke invloeden en de rol van de media, joh. Dat komt doordat ze genen willen van echte mannen. Voor de voortplanting, weet je wel. Sorry, hoor, maar hoe kun je niet cynisch worden bij zoveel onzin.
"We are genetically programmed to feel and respond to the lures of the physically attractive. We want to look more beautiful. We want to be around better-looking people, watch beautiful people on glowing screens, read about the lives of beautiful people. And yet, even as more and more people spend more and more money on beauty products, as more and more people risk their lives and health to undergo more and more aesthetic surgeries, or struggle to overcome distorted impressions of their own PA inadequacies, it is plain that few people actually feel better about their own PA." [mijn nadruk] (215)
Als dat eerste al zo zou zijn en "we" van nature uit zouden zijn op natuurlijke aantrekkelijkheid, wat heeft dat dan te maken met die kunstmatig opgebouwde aantrekkelijkheid? De samenhang tussen biologie en samenleving blijft het hele boek totaal onduidelijk. Als één ding in dit boek duidelijk wordt is het wel de enorme invloed van de (Amerikaanse) samenleving op schoonheidsidealen. Het boek suggereert dat we niet anders kunnen dan die trend volgen, omdat dat biologisch in ons verankerd zit. Niets is minder waar.