Elizabeth ABBOTTDit boek van Abbott omvat een gedetailleerde geschiedenis van het huwelijk. Met de nadruk op de VS, dat is waar, maar niet op een bekrompen manier.
Ze maakt al snel duidelijk dat er allerlei 'huwelijksmodellen' bestaan, al naar gelang de context qua milieu, economie, demografie, de leeftijd van trouwen, en zo meer. Het huwelijk is een sociale constructie.
Ook het monogame huwelijk is niet zo vanzelfsprekend als het vandaag de dag lijkt en is historisch ontstaan onder invloed van religie, conservatieve wetgeving, en zo meer. Ze is wat dat betreft heel direct, als het over de VS gaat:
"It is impossible to overstate the ferocity of white supremacist thinking and its profound influence on legislation."(431)
En dat zegt eigenlijk alles: andere 'rassen' — hier worden vooral Afro-Amerikanen en Indianen beschreven — werden met veel geweld gedwongen witte waarden en normen over te nemen.
"Polygamy was not uncommon among nobles and other privileged men. As Christianity developed, the church gradually turned against polygamy, in part because Greco Roman culture prescribed monogamy. (...) Meanwhile Christian Europe struggled for centuries to stamp out polygamy, which many theologians regarded as less morally repellent than divorce."(37-38)
"In North America and Europe, monogamy has developed as the only legal form of marriage, and apart from pockets of resistance, polygamy has been mostly stamped out. (...) This convention is rooted in the strict regulations about bloodlines that in all societies define acceptable spouses and prohibit incestuous mating. Most ban marriage with close blood relatives - sisters with brothers, mothers with sons, fathers with daughters - but permit or even encourage cousins to marry."(41)
Je ziet hoe religie en overheid vier handen op een buik zijn in het doorzetten van hun conservatieve programma. De redenen die de auteur hier beschrijft waarmee men monogamie probeerde te rechtvaardigen zijn discutabel. Je kunt ook meerdere huwelijken tegelijkertijd aangaan en je toch aan die criteria voor bloedverwantschappen houden. Maar ze lijkt daar verder niet over na te denken en geeft er ook geen oordeel over. Heel lang heeft ze het dus alleen maar over huwelijken in de vorm van 'getrouwd met iemand samenwonen'. Ook qua relaties en samenwonen zijn allerlei variaties mogelijk waarover ze het pas op het eind van het boek heeft. Centraal staat dus het Amerikaanse huwelijksmodel met een kerngezin. Daarnaast duikt bij haar beschrijvingen van (historische) situaties bij mij geregeld de vraag op over welke maatschappelijke klasse ze het dan eigenlijk heeft, maar daar blijkt ze wel aandacht voor te hebben.
De traditionele rol van mannen en vrouwen binnen het huwelijk is bekend: hij hoorde voor het inkomen te zorgen en zij voor het huishouden en de kinderen, hij was de baas en zij hoorde te gehoorzamen. Abbott beschrijft die situatie uitgebreid. Vrouwen bleven daardoor afhankelijk van het inkomen van hun man en als het huwelijk niet deugde, konden ze niet vertrekken zonder in totale armoede en ellende te vervallen. Die situatie is in veel landen wel verbeterd, maar nog lang niet ideaal.
Charlotte Perkins Gilman (in Women and Economics, 1970) had er veel kritiek op, schrijft Abbott.
"To end 'this Cupid-in-the-kitchen arrangement' that forced dependent women to provide home-cooking, she proposed urban residential apartments with communal dining rooms and without kitchens in individual units. (...) The kitchenless apartments would be cleaned by professional cleaners, (...) Children would be cared for by professional nurses and teachers. Wives as well as husbands would daily sally forth to earn their livings and pursue their interests. They would live comfortably, in privacy, and marriage would evolve as a union in which woman stood 'beside man as the comrade of his soul, not the servant of his body.'(198-199)"
Een fraai utopisch beeld waarin ik me helemaal kan vinden. Het zal nog wel even duren voordat we zover zijn.
Abbott benadrukt ook terecht dat er grote verschillen waren qua milieu. In armere milieus moesten vrouwen en kinderen tenslotte ook werken om het hoofd boven water te houden.
"The ideals of the nineteenth century's New Childhood model were promoted as universal, but they were rooted in the lifestyles and experiences of the middle and upper classes. Over time, the working and poorer classes absorbed and accepted these values, but because of the very different infrastructure of their lives, they practised a much modified version. Central to the dichotomy was the need for women and children to work."(263)
"Since time immemorial, even in the most pragmatically created of marriages, passionate love could stir. Yet when it did, that love was disparaged as unseemly, equated with lust, and believed to corrode good marriages. "Nothing is more impure than to love one's wife as if she were a mistress," thundered the Roman thinker Seneca. In Rome in 184 BC, the politician, general, and writer Cato expelled a senator from the Senate for the shameful act of kissing his wife in broad daylight in full sight of their daughter." [mijn nadruk] (120)
Met andere woorden: het huwelijk werd lang gezien als een zakelijke verbintenis. Een huwelijk uit liefde werd pas later een gedachte. Seks speelde alleen een rol voor de voortplanting en was alleen belangrijk voor mannen.
"Most cultures and religions assume that marriage should result in procreation. (...) Children are begotten through sexual intercourse, which, most religions teach, should be preceded by marriage. Christianity's many sex-phobic theologians go further, declaring that spouses should indulge in sexual intercourse only for the purpose of procreation, and never to satisfy mere lust. [mijn nadruk] (209-210)"
"This double standard also permitted men to indulge in extramarital sex, visiting prostitutes or, for the few who could afford it, taking mistresses. Women, however, had to remain chaste, because the legitimacy of their family bloodline was at stake. The consequence was that a Good Wife was supposed to tolerate sex without enjoyment, to satisfy her husband's sexual needs. Medical and popular literature justified this version of proper sexual relations, describing the female organism as colder and calmer than the male and, if not passionless, then at least less sexually motivated than the male." [mijn nadruk] (150-151)
Uiteraard waren veel huwelijken een regelrechte ramp. Maar scheiden was een groot probleem, vooral voor vrouwen.
"Divorce has been one of the thorniest issues that public policy has had to tackle because intolerable marriages have always existed. Throughout history, unhappy spouses have separated (or more rarely divorced), husbands have abandoned their wives and children, and occasionally wives have abandoned their husbands and children. Spouses have been unfaithful, and sometimes they have married again without first divesting themselves of their original spouse. Yet until the last few decades, divorce was widely deplored as an institution that threatened morality and undermined society. It was forbidden by the Roman Catholic Church and, in North America and Europe, was very difficult to obtain." [mijn nadruk] (471)
"Before Christianity conquered and converted Europe, divorce existed as a remedy for failed marriages. (...) by the thirteenth century, the Catholic doctrine that Christian marriages ended only with the death of one of the spouses had become firmly entrenched throughout western Europe."(267)
"The law denied her existence because of couverture, the legal notion that a wife's being was merged with her husband's. Without her own identity, a woman had no right to her own property, wages, or body, and the notion of marital rape was inconceivable. Divorce did more than terminate failed marriages or free spouses to remarry. It freed wives from couverture. Without a divorce, an abandoned or separated woman like Caroline had no legal existence." [mijn nadruk] (274)
Schokkend, nietwaar? Vrouwen werden geacht alles van hun mannen te accepteren en te verdragen. Als er problemen in een huwelijk duidelijk werden, kreeg de vrouw de schuld. Dat is allemaal wel wat anders geworden, maar nog steeds is de samenleving ingericht op mensen die hun hele leven bij elkaar blijven, niet op relaties die na een bepaalde tijd eindigen.
In de VS is trouwen een industrie geworden. We zien het in allerlei films en in andere media.
"But the wedding as extravaganza is much more common. Weddings have become a multibillion dollar industrial complex of related businesses: bridal boutiques, wedding-garb designers and retailers, tuxedo and wedding paraphernalia rental companies, banquet halls, caterers, bakers, florists, jewellers, photographers, musicians, DJs, wedding planners, and trinket, favour, and accessory suppliers." [mijn nadruk] (316)
De beeldvorming in de media gaat daar mee samen. De waarden die er in uitgedragen worden zijn vaak traditioneel en van een bijzonder laag realiteitsgehalte, aldus Abbott. Dat is in ieder geval een standpunt. Maar waarom niet verder gaan en die waanzinnige huwelijksindustrie inclusief de media stevig bekritiseren? Want helaas nemen andere landen die waanzin van de VS over.
Maar er is concurrentie, al is dat in de conservatieve Verenigde Staten minder uitgesproken aanwezig dan bijvoorbeeld in Europa: veel jongeren gaan samenwonen en trouwen niet of pas na jaren samengewoond te hebben.
"Many North American critics worry that cohabitation is a greater threat to marriage than divorce because it offers so many of the same features as marriage, yet at the same time ignores or flouts religious and moral conventions. (...) Cohabitation accommodates men and women reluctant to commit to marriage. In this respect it also raises doubts about the fundamental capacity of humans to enter into monogamous unions, and raises the question: does modern longevity preclude the notion of lifelong unions?"(336)
Abbott vertelt op de pagina's 479 e.v. het inmiddels wel bekende verhaal over de 180° draai in opvattingen over het huwelijk, de rol van vrouwen, en zo meer tijdens en na WOII. Miljoenen mannen moesten het leger in en vrouwen namen hun werk op allerlei plaatsen over, ook in de zware industrie. Ineens was het geweldig als vrouwen wilden werken (de Riveting Rosies campagne), ineens was kinderopvang geen enkel probleem. En toen de soldaten terugkeerden van de oorlog werd die ideologie meteen weer losgelaten en werden vrouwen weer achter het aanrecht verwacht en geacht zelf voor hun kinderen te zorgen.
Ik noem hier alleen wat uitgebreider de dagopvang voor kinderen.
"The daycare issue, today so fraught with ideological (to say nothing of pedagogical) concerns, had been resolved almost overnight by government policy-makers responding to the urgency of the wartime crisis and labour shortage.(...)
At war's end, when the fighting men returned home, these wartime policies were shot down like Luftwaffe bombers. The Riveting Rosies retired or were pushed from their jobs. The ideological functions of marriage were recast to portray it as a refuge from the uncertainties of the Cold War and the dangers of creeping communism.(...)
Free child care and tax concessions ended. So did the applause. Women had helped to win the war but were now needed back in their homes. Now public policy and popular culture transformed nations of Rosies into charming, competitive, and child-centred housewives. Poorer women who had to work returned to the lower-paid jobs they had held before the war." [mijn nadruk] (479-481)
"Over six decades later, the majority of women work, and their struggle to find accessible daycare is so severe that it constitutes a public crisis." [mijn nadruk] (482-483)
Je ziet er aan hoe huichelachtig het is als conservatieven zich — ook tegenwoordig nog — beroepen op de natuur om te rechtvaardigen dat vrouwen thuis voor het huishouden en de kinderen zorgen. Al die dingen zijn een sociale constructie en kunnen gemakkelijk veranderen als de maatschappelijke situatie die ruimte geeft. Het zijn keuzes. Waarom werden die terugkerende mannen niet opgevoed om het huishouden te doen en voor hun kinderen te zorgen? Precies.
Abbott maakt in haar boek veel gebruik van — verwijzingen naar — dagboeken en dergelijke om concreter te achterhalen hoe het idee van het huwelijk in de hoofden van allerlei mensen zat. Alle maatschappelijke groepen worden bekeken, er is gevoel voor context wat betreft rijkdom en armoede, man of vrouw, stad en platteland en dergelijke. Dat is erg sterk aan dit boek.
Maar dit boek is historisch en verdrinkt een beetje in concreetheid. Waarom niet op allerlei plaatsen heldere algemene conclusies? Daardoor is het uiteindelijk toch tamelijk kritiekloos: er worden geen standpunten ingenomen die werkelijk aan het denken zetten. Alternatieven voor het huwelijk worden bijvoorbeeld wel genoemd maar komen er erg bekaaid van af.
Desondanks: dit is op veel punten een leerzaam boek. Kijk maar eens naar die kwestie over de 180° draai in opvattingen over vrouwen en werken, over kinderopvang, en dergelijke toen het nodig was in tijden van oorlog (WO II). Ik begrijp niet dat dat indertijd niet tot een regelrechte opstand of desnoods revolutie heeft geleid. Waarom hebben vrouwen die positie weer opgegeven? Raadsels.