Jan DROSTDit is nu eens echt een boek vol tegenstrijdigheden. Het probleem zit hem vanaf het begin in de vaagheid van termen als 'de liefde', 'romantisch', en dergelijke.
Je zou willen dat daar werk van gemaakt werd, maar bij het lezen van de Inleiding van dit boek maakte ik me al meteen grote zorgen: vaagheid in het kwadraat. En inderdaad: ook de rest van het boek zit er vol mee.
Mensen vinden:
"Wie nadenkt twijfelt, dus wie zeker is van zijn liefde (lees: zijn gevoel), die hoeft niet na te denken. Nadenken verraadt de twijfelaar en wie twijfelt, weet niet wat liefde is. Het romantische motto luidt dan ook: volg je gevoel!"(16)
Drost vindt:
"Liefde is niet alleen voelen, liefde is ook denken, en daarmee een kwestie van ons geweten. Wat de gevoelige romantische visie ook mag beweren, ook van onze gevoelens verlangen wij dat ze uiteindelijk stromen binnen een gewetensvolle bedding."(19)
Ik vind dat nogal een open deur. Is het nu echt nodig een pleidooi te voeren voor zo'n standpunt? Dit lijkt me meer een rechtvaardiging om de filosofie erbij te halen. Verderop blijkt Drost dit trouwens alweer vergeten en draait alles weer om gevoelens.
En nog een punt. Als Romeo en Julia hun verstand hadden gebruikt hadden ze afstand bewaard en de conventies gevolgd. Maar juist dat enorme gevoel van verliefdheid en houden van en voor iemand kiezen op basis van gevoelens doorbreekt allerlei ordes en conventies die mensen onvrij maken. Er zitten met andere woorden ook goede kanten aan erg romantische gevoelsmatige liefdes, zelfs als die tot weer andere ellende leiden.
Mijn probleem met Drost hier is dat er in zijn opvattingen iets zit van 'je denken gebruiken om allerlei ellende te vermijden'. Wordt dan niet alles vlak en grijs? Is het juist niet fantastisch om hopeloos romantisch verliefd te zijn ook al leidt dat uiteindelijk tot ellende? Is dat niet fijner dan altijd zo redelijk en in balans te zijn?
Dat Drost kritisch is over de — vaak totaal onrealistische en hopeloos romantische — beeldvorming over 'de liefde' in de media die hij vervolgens beschrijft snap ik beter. Goed dat hij dat aan de kaak stelt. Het is me alleen niet duidelijk waartegen hij zich precies verzet. Ik zou zeggen: tegen het beeld van 'De Ware', 'De Enige', tegen het idee van relaties voor het leven, en zo meer. Hij ook? Dat lijkt zo, maar dat blijkt later juist niet zo te zijn.
"Een van de meest herkenbare en wijdverbreide romantische misverstanden is het in het vorige hoofdstuk besproken eenheidsideaal, het verlangen naar samensmelting. Samen één worden in liefde, iets mooiers lijkt er niet te bestaan."(46)
Drost neemt die eenwording wel erg letterlijk. In de praktijk denken mensen op bepaalde punten zo. Bijvoorbeeld — bij seks — dat je samen klaar moet komen. Of dat — bij het idee van monogamie / de exclusieve relatie — hoort dat je met een ander niet dezelfde intimiteit mag hebben zelfs als er geen seks aan te pas komt. Maar op andere punten zien mensen elkaar echt wel als twee individuen. Waarschijnlijk moeten we dat idee van eenheid meer zien als een metafoor, zoals we kunnen zeggen dat het met iemand 'klikt'. Oké, hij is in ieder geval tegen dat romantische eenheidsideaal, zo lijkt het. Maar dan verderop:
"Waarom verlangen wij naar een monogame relatie, gezien de moeite die het ons kost zo’n relatie waar te maken, een moeite die ons desondanks het verlangen niet doet opgeven?"(56)
Eh ... we? ons? Is het werkelijk waar dat 'wij' — ik in ieder geval niet — naar een monogame relatie verlangen? Nee, het is iets wat we aangepraat hebben gekregen, een culturele dan wel maatschappelijke constructie.
"Wij willen toch allemaal dat onze geliefde aan niemand anders denkt dan aan ons, van niemand anders houdt dan van ons alleen. Zichzelf met niemand anders deelt. Haar lichaam voor ons bewaart en zuiver houdt en er geen vieze vingers aan laat zitten of vreemde lippen op laat komen of – houd op! Dat is liefde, deze exclusiviteit, het verlangen de enige te zijn."(162)
Over een romantisch misverstand gesproken... Ja hoor, dat is van nature zo, dat is een natuurwet, 'we' willen allemaal exclusieve relaties. Hou toch op. Hier is een dominee aan het woord. Zalvende taal, rare metaforen, kritiekloze uitgangspunten als 'de onvermijdelijke afname van de begeerte'. Drost beweert van alles zonder dat die beweringen feitelijk onderbouwd worden. Zijn norm is al bij voorbaat de exclusieve relatie en het realiseren van een 'lange liefde'. Zo'n negatieve veroordelende term als 'vreemd gaan' hoort daar bijvoorbeeld bij. Maar van die norm kun je ook afstand nemen, je kunt zoeken naar andere relatievormen. Drost doet dat niet.
En zo wordt het 'eenheidsideaal', het 'geloof in die Ene, de Ware', via een achterdeur weer binnengesmokkeld. Onbedoeld grappig is de taal hier: 'zoals jij, zo is er maar één', 'zoals met jou, zo is het met niemand anders'. Dat kun je zonder te liegen en in alle integerheid tegen **iedereen** zeggen met wie je in bed stapt. Elk mens is nu eenmaal uniek. Met andere woorden: dat soort zinnen zeggen helemaal niets.
Mij gaat het om de waarden en normen op de achtergrond van relaties. Ik hoopte dat Drost met een duidelijk standpunt zou komen. Maar nee, hij behandelt de liefde aan de hand van wat filosofen er over zeggen en dan nog Schopenhauer en Nietzsche die daar nauwelijks ervaring mee hadden. Waarom? Zo gauw hij zichzelf een vraag stelt en een antwoord lijkt te gaan geven komt hij weer met een andere denker aanzetten.
"Hoe is het mogelijk dat wij zomaar ineens ondersteboven zijn van iemand die wij niet of nauwelijks kennen?"(67)
Goede vraag, maar om dan met Schopenhauer en zijn Wil te komen aanzetten? Die een of ander deterministisch idee van biologische geslachtsdrift en voortplanting heeft waarvan zoals bekend niets klopt? Ja hoor, onze seksuele verlangens komen alleen maar voort uit onze biologische drift tot voortplanting. Ook al gebruiken we voorbehoedmiddelen. Ook al doen we aan seks zonder te neuken. Ook al zijn we zestig of zo. Dat heb je er van als je meer naar Schopenhauer kijkt dan naar de situatie en de mensen van nu die simpelweg willen genieten van hun lijf en een ander willen laten genieten. Waarom je niet verdiepen in allerlei wetenschappelijk onderzoek op dat punt? Is dat niet filosofisch genoeg?
"Nu, hoe kan het dat wij ons vol overgave op elkaar storten, elkaar intens begeren, de kleren van het lijf rukken en in verrukkelijke lichamelijke eenheid verzinken – en dan opeens is het weg, is het gevoel verdwenen. Menig vrouw heeft alleen wakker moeten worden, omdat de man ertussenuit was geknepen. Die merkwaardige teleurstelling na afloop. Die onverklaarbare spijt."(72)
Wat een onzin toch weer. Komt dat misschien omdat er sprake was van slechte anonieme seks, van onderliggende problemen in de relatie? In de meeste gevallen waarin mensen echt samen seks willen hebben, zijn die mensen erna erg tevreden en ontspannen, hoor. Bovendien is die laatste zin seksistisch. Zou het niet zo kunnen zijn dat de vrouw er tussenuit geknepen is? Drost denkt te vaak in clichés.
Ik kan eigenlijk beter zeggen dat Drost niet zo nadenkt, maar vooral gevoelens volgt, ondanks zijn opmerkingen hierboven op p.16. Kijk eens naar dit verhaaltje over een vriend die op afstand een vrouw in de trein ziet zitten en meteen 'weet': "Zij is de Ware".
"Daar zat ze. Zij. De Ware. De Enige. ‘Wat moet ik nu doen?’ hoorde ik hem vertwijfeld vragen.(...) Het was trouwens niet helemaal zonder reden dat hij uitgerekend mij belde met deze kwestie. Met dit soort verhalen heb ik ook wel ademloos bij hém voor de deur gestaan."(98)
Werkelijk? Dus je ziet op afstand iemand die je waanzinnig aantrekkelijk vindt, maar van wie je verder niets weet qua persoonlijkheid etcetera en je zegt tegen jezelf: 'Zij is de Ware'? Dat is hoe dan ook al een belachelijk idee. Je kunt verzuchten: 'Wat een mooie / aantrekkelijke / sexy vrouw' of zo. Of zoals de Amsterdamse tramchauffeur (m/v) jammeren: 'Dan is het thuis ook maar behelpen'. Maar wie denkt nu zoiets als 'Zij is de Ware' wanneer hij of zij een aantrekkelijk persoon ziet die hij of zij helemaal niet kent? Dan leef je toch echt met het vooroordeel dat iemand die aantrekkelijk is ook een aardig mens is. En dat is vergaand dom.
"De gedachte dat we de ware, de ene, mislopen en waarschijnlijk voorgoed zullen moeten missen, is soms een ondraaglijke gedachte."(99)
Nou, dan laat je je door irrationele gevoelens leiden en ben je niet erg volwassen, lijkt me. Dat is het moment om inderdaad na te denken en tegen jezelf te zeggen 'Er zijn altijd anderen, de ware, de ene bestaat niet, en je loopt altijd fantastische mensen mis'. En daar hebben we Schopenhauer echt niet voor nodig en nog minder de Wil tot Leven.
Drost is heel behoudend, je hoort bijna de dominee of mijnheer pastoor praten. Religieuze achtergrond? Calvinistisch opgegroeid? Ik vind het nogal wonderlijk dat hij gepresenteerd wordt als 'liefdesfilosoof'. Ik denk niet dat we op dat vlak veel van hem of van dit boek kunnen leren.