In discussies over seksualiteit en jongeren duikt vaak de term 'leeftijdsgeschikt' of 'passend bij de leeftijd' op. In het Engels heet dat 'age appropriate'.
Zo'n term gaat er stiekem van uit dat we ook werkelijk weten welk gedrag bij een bepaalde leeftijd past en welk gedrag niet, maar dat is lang niet zo duidelijk als veel mensen aannemen.
Iedereen kan om zich heen zien hoe een mens zich lichamelijk ontwikkelt van pas geboren kleintje tot moeizaam voortstrompelende oudere. Er zit iets universeels aan die ontwikkeling. Je kunt er ook bepaalde fasen in onderscheiden. Een zo'n fase vormt de ontwikkeling van secundaire geslachtskenmerken van meisjes en jongens tijdens de biologische puberteit, statistisch gezien zo tussen het tiende en achttiende levensjaar.
Let op die laatste formulering en kijk nog eens om je heen. Iedereen kan namelijk ook zien dat er verschillen tussen mensen bestaan in het tempo waarin en de manier waarop die fysieke ontwikkeling zich voltrekt, onder invloed van het genetisch materiaal dat iemand meekrijgt van zijn ouders, of van de voeding die iemand binnenkrijgt, of van gifstoffen die op allerlei manieren vanuit de omgeving iemands systeem binnendringen, of van mentale zaken als anorexia, depressie, en noem maar op. Neem iemand van een bepaalde leeftijd en je ziet dat er variaties zijn in lengte en gewicht, in lichaamsbouw en kracht, in fysieke gezondheid en energie, en ga zo maar door. Met als gevolg dat je zelfs bij het zien van iemands lichaam niet altijd zo gemakkelijk kunt inschatten hoe oud iemand is.
Naast die fysieke ontwikkeling is er een waarneembare psychosociale ontwikkeling bij mensen. Ook daarin kun je bepaalde fasen onderscheiden: zuigeling, peuter, kleuter, schoolkind, puber, tiener, adolescent, volwassene. Waarbij je ook nog eens kunt letten op bepaalde facetten: bijvoorbeeld de sociale ontwikkeling, de cognitieve ontwikkeling, de emotionele ontwikkeling, en zo meer.
Kijk weer om je heen en vooral op dit psychosociale vlak zie je grote verschillen tussen mensen: verschillende persoonlijkheden, verschillende karakters, vroegrijpen en laatbloeiers, introverten en extraverten, en ga zo maar door. En het is absoluut niet eenvoudig om iemands psychosociale 'leeftijd' goed in te schatten.
Daar komt nog iets bij. De fysieke ontwikkeling beïnvloedt uiteraard de psychosociale ontwikkeling, maar omgekeerd beïnvloedt de psychosociale ontwikkeling ook de fysieke ontwikkeling. En dat geldt ook voor hersenen. Het is geen eenrichtingsverkeer zoals biologisch deterministen graag beweren, het is interactie. Alle ontwikkeling vindt plaats binnen een context, ook de fysieke ontwikkeling. Sekse, klasse, milieu, samenleving, cultuur, ideologie, en ga zo maar door, hebben allemaal invloed op de levensloop van mensen.
Mensen zijn feitelijk complexe wezens en hebben dan ook een complexe levensloop. Daarnaast zijn er ook nog de waarderingen van al die fysieke en psychosociale feiten.
Een voorbeeld. Mensen worden in meerderheid als jongetje of als meisje geboren — in meerderheid, want dat is niet altijd zo duidelijk, ook hier zie je variatie. Maar de waarderingen van of het een jongetje of een meisje of iets anders is lopen enorm uiteen. Er zijn nog steeds genoeg culturen waar de geboorte van een meisje gezien wordt als een totaal drama en waar alleen de geboorte van een jongetje verwelkomd wordt. En vrijwel alle culturen denken nog steeds uitsluitend in 'meisjes' en 'jongens'.
Waarden en normen spelen ook een grote rol bij een term als 'passend bij de leeftijd' / 'age appropriate'. Die uitdrukking suggereert in de eerste plaats dat leeftijd iets simpels is en dat we gemakkelijk gedrag aan leeftijd kunnen koppelen. Een jongen van 16 is zus, een meisje van 12 is zo. Zoals ik heb laten zien is dat feitelijk al niet zo en is het veel ingewikkelder dan dat.
Maar bovendien worden via die uitdrukking allerlei conservatieve normatieve standpunten uitgespeeld. Bijvoorbeeld dat 'seksualiteit' niet thuishoort in de levensfase van 'kinderen' en pas een rol mag spelen als je 'volwassen' bent en liefst ook nog netjes getrouwd. Het gaat daarbij dus om waardeoordelen die meer zeggen hoe een levensfase moet zijn dan dat ze iets zeggen over hoe een levensfase is.