Deborah L. RHODEDit boek gaat in grote lijnen over datgene waarover ook Wolf het heeft. Maar de nadruk ligt in dit boek wat meer op kwesties als erbij willen horen, je conformeren aan de standaards, meegaan in trends over uiterlijk zoals cosmetische chirurgie en andere dingen, aan verwachtingen willen voldoen.
De maatstaven voor hoe je er uit hoort te zien zijn voor vrouwen en mannen verschillend. Vrouwen hebben er veel meer mee te stellen dan mannen.
Rhode benadrukt het onrecht dat vrouwen ontzettend veel tijd, energie, geld, en wat niet moeten stoppen in het voldoen aan verwachtingen op het vlak van uiterlijk, terwijl mannen dat niet hoeven. Ze heeft het over het onrecht dat vrouwen om hun uiterlijk gediscrimineerd worden.
Ze beschrijft als voorbeeld alle fysieke ellende die voortkomt uit het dragen van hoge hakken, maar zelfs de intelligentste of feministische vrouwen blijven ze dragen. Waarom?
"If men manage to be sexy without help from their footwear, why can’t women? And why have we made so little headway, in law, politics, and public education, in addressing the injustices of appearance?"(5)
En als het gaat over het jezelf opmaken, kun je vergelijkbare vragen stellen. Waarom slaan verkooppraatjes voor cosmetische producten aan? Vrouwen kunnen als consumenten toch ook weigeren om die producten te kopen? b dus gaan ze mee in die consumentenideologie? Waarom zou je je laten aanpraten dat rimpels 'misvormingen van je gezicht' zijn?
Maar dat is het punt, nietwaar, je moet er niet aan willen voldoen, je moet niet ingaan op die verkooppraatjes, je moet weigeren om aan die opgedrongen maatstaven te voldoen. Of wel, maar dan moet je niet klagen. Natuurlijk is het niet zo simpel, dat weet ik ook wel. Voor een individu gaat afwijken vaak samen met afwijzing door anderen. Je moet nogal sterk in je schoenen staan om afwijzing te kunnen hanteren. Maar je kunt je toch ook niet zomaar aan alles conformeren om er maar bij te horen? Dan krijgen de mensen — en dat zijn vaak mannen, al is het net zo goed ook een vrouwenwereld — achter die maatstaven een kans, dan geef je ze macht.
Mannen hebben geen last van die problemen. De auteur vraagt zich — volgens mij terecht — af waarom de vrouwenbeweging / het feminisme geen punt heeft gemaakt van de dubbele standaard op het vlak van de waardering van uiterlijk.
Noch de eerste feministische golf met zijn 'dress reform' (tegen korsetten en zo) noch de tweede (met zijn bra-verbranding etc.) had veel succes. Rhode legt uit dat vrouwen / feministes het onderling niet eens zijn over een positie op dit punt. Er zijn globaal twee opvattingen: de eerste benadrukt de dwang, de tweede de eigen keuze.
Eerst de eerste opvatting. Als je in dit boek de reacties leest van veel feministes en vrouwen, dan zie je vaak het woord 'dwang' / 'gedwongen' en soortgelijke termen opduiken die vrouwen als een slachtoffer neerzetten. Erg gemakkelijk om het zo te benaderen. Ik vind het denigrerend naar vrouwen zelf toe: alsof ze niet in staat zijn de verantwoordelijkheid voor hun eigen leven te nemen.
"Over two-thirds of college students majoring in advertising are women, and they are well represented among the leaders of cosmetic, fashion, weight-reduction, and modeling industries.(76)"
Dat klinkt al een stuk genuanceerder. Vrouwen spelen dus zelf ook een grote rol in het handhaven van het schoonheidsideaal waarvan vrouwen zelf zo'n last zeggen te hebben. Ook professioneel. Je kunt dus niet zomaar roepen dat het aan anderen, aan mannen ligt. Maar Rhode stapt er in dezelfde alinea alweer overheen: vrouwen worden in die positie geplaatst blabla, maar de woordjes 'ook door hun eigen seksegenoten' zie ik er niet meer bijstaan.
"Many women who recognize beauty norms as oppressive feel humiliated by the inability to escape them. They are ashamed for feeling ashamed."(77)
Ja, heel zielig, vrouwen kunnen er helemaal niets aan doen. Wat maakt die 'inability', die schaamte dan, zou ik willen weten. **Waarom** werkt het niet om jezelf te accepteren? **Waarom** zo graag normaal zijn en er bij willen horen? **Waarom** gaat een vrouw zich ineens beter voelen wanneer ze een cosmetische ingreep heeft ondergaan en is dat wel een goede reden om je beter te voelen? Rhode gaat jammer genoeg voorbij aan dat soort vragen.
En dan is er de tweede opvatting dat vrouwen er zelf voor kiezen en dat ze zelf moeten weten waarvoor ze kiezen. Vrouwen rechtvaardigen hun conformisme aan het heersende schoonheidsideaal dan met dat ze er zelf voor 'gekozen' hebben. Net zoals de vrouwen die 'bewust' ophouden met werken om voor de kinderen te zorgen of als de vrouwen die er 'bewust' voor 'kiezen' om hoofddoeken te dragen. Ook die insteek is wel erg gemakkelijk. Alsof een samenleving, een milieu je niet al van kindsaf aan in een bepaalde richting stuurt.
"In one study of makeup in the workplace, virtually all the participants believed that they had a choice about whether to use cosmetics. But they also believed that women who decline to wear makeup “do not appear healthy, heterosexual or credible.”"(81)
Dat is nu wat ik bedoel: er is geen dwang, maar toch slagen vrouwen er in zichzelf wijs te maken dat het nodig is om make-up te dragen. En veroordelen vervolgens andere vrouwen die dat niet doen, waardoor ze een sociale dwang op andere vrouwen uitoefenen. Maar we zijn allemaal hartstikke vrij in onze keuzes, nietwaar? Yeah right.
Rhode heeft allebei die opvattingen tegelijkertijd: ze vindt dat vrouwen zelf de keuze hebben en tegelijkertijd heeft ze erg veel begrip voor vrouwen die erbij willen horen en zich conformeren aan dominante waarden en normen. Als ik alleen al de inleiding van het boek lees, ben ik niet verbaasd.
""I’ve always wanted just to blend in, to remain aesthetically unmemorable."" [mijn nadruk] (ix)
"As a happily married academic, I have been blissfully insulated from serious concerns about appearance.** Nothing much turns on how I look." [mijn nadruk] (xiii)
Blijkbaar is de auteur zo gevoelig voor wat anderen van haar vinden dat ze elke keer akkoord gaat, wanneer collega's haar meenemen om kleren met haar te kopen die in hun ogen wel acceptabel zijn in hun context. En ze is hoogleraar Law aan Stanford, een zeer succesvolle vrouw! Dat is nogal een manier 'to blend in', ja: geen nee durven zeggen, erbij willen horen, geen conflict durven aangaan, aardig gevonden willen worden, je conformeren. En daarna klaagt ze erover dat vrouwen lastig gevallen worden met hun uiterlijk. In haar geval: ze had alleen maar 'nee' hoeven zeggen tegen haar (vrouwelijke) collega's.
En nog zo'n normatief uitgangspunt, even tussendoor: ze is 'gelukkig getrouwd' en hoeft zich dus niet serieus druk te maken over haar uiterlijk, zegt ze. Uh, wat? Dan hoef je er niet meer aantrekkelijk uit te zien voor je partner?
Wat kun je aan fundamentele kritiek op vrouwen verwachten van een vrouw die zo weinig zelfkritiek heeft?
"Can’t we criticize appearance-related practices without criticizing the women who find them necessary? Underlying these questions are deeper, more vexed issues of false consciousness, free “choice,” and the “authentic” or “autonomous” self." [mijn nadruk] (84)
Is er een speciale reden dat we vrouwen niet op de vingers mogen tikken vanwege inconsequent gedrag, verkeerde keuzes, afwijking van verdedigbare principes? Lijkt me niet. Waarom mogen we vrouwen die hoge hakken, make-up en zo meer willen dan niet hardop bekritiseren?
"There are no easy answers, but refocusing the feminist critique is an obvious place to start. It has not helped feminists’ political agenda or public image to denounce widely accepted beauty practices and women who won’t get with the program. Greater tolerance is in order, along with recognition that women are not all similarly situated in their capacity for resistance. Those who write about women’s issues need to recognize that not everyone has the luxury of being able to say “screw you” to the cosmetics industry.(...) Focusing attention on personal decisions rather than collective practices asks too much of individuals and too little of society."(88)
"If the goal is altering current priorities, it makes sense to concentrate critiques less on individual decisions and more on the culture that encourages them."(89)
Heel aardig en vriendelijk. Maar ook gevaarlijk als benadering. Het kan gauw uitmonden in postmodern pseudotolerant gezeur. Begrijpen is nog niet rechtvaardigen. Context maakt dat je individuen beter begrijpt in hun (verkeerde) beslissingen, maar kan niet de rechtvaardiging zijn van het laten vallen van principes, kan alleen maar duidelijk maken waarom iemand er niet aan kan of wil voldoen.
Vrouwen die andere vrouwen de hand boven het hoofd houden en ze niet willen bekritiseren vanuit een fout idee van solidariteit, ik zie dat veel te vaak. Tegelijkertijd zie ik vrouwen die sociale dwang uitoefenen op andere vrouwen die zich daardoor conformeren. Mij bevalt dat gedrag niet.
"In recent decades, the beauty industry has widened its scope and increasingly targeted girls and men. Female adolescents have been a particularly inviting market because most are unhappy with their bodies and vulnerable to media messages." [mijn nadruk] (51)
Ja, maar opnieuw: waarom zijn meisjes en vrouwen ongelukkig met hun lijf? Waarom zijn ze kwetsbaar voor de boodschap van de media in plaats van tevreden te zijn met zichzelf? Dat die toestand er is — zie citaat hieronder — daar twijfel ik niet aan. Maar waarom gaan vrouwen, ouders, mannen er in mee?
"> By the early twenty-first century, about half of six- to nine-year-olds were wearing lipstick, around two-thirds of preteens wanted to lose weight, the number of adolescents receiving breast implants had quadrupled over the preceding decade, and over 90 percent of female teenagers reported shopping as their favorite activity. A hot-selling t-shirt for teens captures prevailing priorities. The slogan blazoned across the chest reads: “Why have brains when you can have these?”
Moreover, aggressive marketers no longer wait until adolescence. Thongs, makeup, and “Jail Bait” T-shirts are available for seven-year-olds; “youth spas” offer “minifacials” for six-year-olds; Charles Dior makes lace bras for preschoolers; a $3 billion dollar industry capitalizes on the princess craze; and makeover and “Darling Diva” parties target girls beginning at age four, offering makeup, hairstyles, and manicures."(51)
Ze heeft het ook over schoonheidswedstrijden op p. 56-57.
"Initially condemned as “indecent and exploitative,” many pageants have consciously cultivated an image of wholesome respectability. Miss America competitions carefully monitor contestants’ morals as well as attire, including the precise amount of skin (in inches) that their bathing suits can reveal and, in some states, the exact number of pounds that they can gain without losing their crown (two for Miss Texas). To combat critiques of sexual objectification, Miss America pageants began awarding scholarships, changed the label of their swimsuit contest to a “physical fitness” competition, and demanded displays of “talent” as well as “issue platforms” demonstrating a commitment to some widely accepted social cause. However, many contests resist this facade."(56-57)
"In the United States, opportunities for competition begin at startlingly early ages, and have spread to countless other educational and employment settings. Since the 1960s, a billion-dollar youth industry has emerged, involving an estimated three thousand pageants for girls between five and ten years old. Over the last decade, these events have become more professionalized and more sexualized." [mijn nadruk] (57)
Maar ook hier geldt weer: niemand dwingt je om mee te doen met schoonheidswedstrijden. Toch doen vrouwen dat en maken ze dat hun dochters dat doen. Waarom?
Er komt geen overtuigend antwoord op dat soort vragen. Omdat mannen de dienst uitmaken? Omdat er ontzettend veel geld verdiend wordt met sleutelen aan je uiterlijk? Omdat vrouwen er zo graag bij willen horen dat ze geen 'nee' durven te zeggen? Omdat ze voortdurend met de ogen van mannen naar zichzelf kijken? Omdat ze voortdurend jaloers een competitie aangaan met andere vrouwen? Omdat ze zichzelf als slachtoffer zien van mannen? Allemaal waar en allemaal vaag. En hoe verander je dat allemaal?
Ze komt in hoofdstuk 7 met allerlei ideeën. Er moet meer regulatie komen, dat heeft in het verleden al eerder geholpen. Bedrijven moeten meer verantwoordelijkheid nemen op dit vlak. De media moeten een diverser beeld schetsen en meer aandacht schenken aan 'lookism' en dergelijke kwesties. De voedselindustrie en de cosmetische industrie moeten gezonde gewoontes en producten promoten.
Ik vind het allemaal prachtig en verdedigbaar, alleen zal dat nooit gebeuren. Het bedrijfsleven en de media zullen hooguit wat inbinden bij problemen met hun producten, bijvoorbeeld als er gewonden vallen en er meer regulatie komt waaraan ze zich zullen moeten aanpassen. Maar zelfregulatie werkt nauwelijks in een kapitalistisch systeem. En fundamenteel zullen ze dus niets anders doen dan wat geld oplevert.
"In the United States, efforts along these lines have bumped up against strong countervailing financial interests. Many cash-strapped schools have made profitable arrangements with fast-food and vending companies in order to support valuable educational programs.(156)"
Precies. Zie de boeken van Naomi Klein (niet te verwarren met Naomi Wolf). Het gaat juist de andere kant uit. Alle publieke mogelijkheden om iets goeds te doen worden door neoliberale regeringen wegbezuinigd, waarna het bedrijfsleven mag instappen om voor veel geld slechte dingen te doen.
Heel de marketing / reclamewereld zou moeten worden aangepakt, alle cosmetische ingrepen verboden tenzij om medische redenen, enz. Het betekent als zo vaak de radicale bestrijding van het kapitalisme. Alle voorstellen die ze in hoofdstuk 7 doet, zullen in de praktijk niet werken omdat ze binnen een kapitalistische samenleving gerealiseerd zouden moeten worden.