Ik moet nog wat verder uitweiden over de verhouding van waarden en feiten. Ik schreef elders: het hele idee 'waarden' juist ontstaan is om dat wat hoort te zijn te kunnen afgrenzen van dat wat is / zal zijn. De wereld van de waarden komt daarmee te staan tegenover de wereld van de feiten.
Allereerst is het belangrijk om op te merken dat wetenschappelijk onderzoek naar de waarden van (groepen) mensen of van organisaties en instituten de gewoonste zaak van de wereld is. Denk aan het onderzoek van cultureel antropologen of sociologen of psychologen. De bedoeling van dat onderzoek is om vanuit een sooert van helecopterstandpunt feitelijk vast te stellen welke waarden (groepen) mensen of organisaties hebben. Onderzoekers willen dus weten hoe het feitelijk staat met wat mensen vinden dat hoort en niet hoort, belangrijk is of onbelangrijk is, en zo verder. Kennis van zaken op dit punt is belangrijk voor een democratische samenleving.
Vanuit een helikopterstandpunt (in filosofie 'meta-niveau' genoemd) is het overigens ook mogelijk om aan feitelijk geconstateerde waarden een waardering toe te kennen. Wetenschappers en onderzoekers zullen dat vanuit het streven naar zo veel mogelijk objectiviteit vermijden, maar in het alledaagse leven komt een waardering van waarden zeer vaak voor. Een voorbeeld. Iemand kan op meta-niveau feitelijk vaststellen dat in hindoestaanse families grote waarde wordt gehecht aan een gezinsstructuur waarbij de vader een centrale plaats inneemt. Dezelfde persoon kan dat vervolgens eveneens op meta-niveau positief of negatief waarderen vanuit zijn /haar eigen waarden over de wenselijke gezinsstructuur.
Ik zal dit belangrijke punt in het deel over tolerantie verder toelichten en volsta hier met de opmerking dat het fundamenteel is om op meta-niveau goed te onderscheiden tussen de feitelijke informatie over waarden en de waardering van waarden.