Acht Oscarnominaties voor de film The Social Network? Voor beste regie? Voor beste hoofdrol? Nu weet ik zeker dat de uitreiking van Oscars maar heel af en toe iets met de kwaliteit van films te maken heeft. Maar ja, de film gaat over Facebook, hè.
En Facebook is populair. Zelfs ik heb er ooit een account gehad. The Social Network is een soort van docudrama over hoe Facebook ontstond en zich ontwikkelde tot een digitaal sociaal netwerk. Dat is dus een netwerk waarin mensen elkaar via een browsertoepassing op de hoogte houden van dingen met tekstjes, foto's, video's, chat, en zo verder.
Facebook telt op het moment meer dan twee miljard actieve gebruikers. Or so they say. Want ontzettend veel gebruikers doen eigenlijk bijzonder weinig met hun account. Het is niet anders dan in het echte leven: de meeste mensen hebben weinig te vertellen. Ook niet op Facebook.
De film is gebaseerd op een boek van Mezrich uit 2009: The Accidental Billionaires - The Founding Of Facebook - A Tale Of Sex, Money, Genius, And Betrayal. Dat boek geeft wel een beschrijving van de gebeurtenissen van moment tot moment, maar is absoluut geen historische studie. Het is een journalistiek boek. Bronnen zijn met name het studentenblad van Harvard — de Harvard Crimson — en interviews en rechtbankverslagen. Maar er is bijvoorbeeld geen interview geweest met Mark Zuckerberg, de bedenker van Facebook. Die weigerde mee te werken aan het boek én aan de film.
Ik heb de film gezien en het boek gelezen. Wat een ergernis. Acht Oscarnominaties voor deze film? Het zou wat. Het is gewoon een simpel verhaaltje waarin de egotrips van een aantal mannen breed worden uitgemeten. Qua regie is er niets te beleven, de acteerprestaties zijn onder de maat, er is nauwelijks iets boeiends gaande tussen mensen, en het verhaal is waarschijnlijk niet te volgen voor mensen die niets weten van computers en programmeren.
Mezrichs verhaal en dus het verhaal in de film speelt zich af aan Harvard University, een elite-universiteit in de VS waar voornamelijk kinderen van de rijke klasse studeren en klaargestoomd worden voor hun elitaire rol in de Amerikaanse samenleving. Mezrich is zelf een Harvard graduate, hij kent dus de interne structuur, de gang van zaken, en heeft toegang tot bepaalde informatie waartoe anderen geen toegang hebben. Zijn beschrijving van hoe het er aan Harvard aan toe gaat, zal dus wel kloppen. Maar enige kritische distantie is ver te zoeken.
Toen ik de film zag en later het boek las, begreep ik weer beter van mezelf dat ik zo'n hekel heb aan dat liberale kapitalisme van de Verenigde Staten waarin de rijken steeds rijker worden, terwijl bijna de helft van de bevolking in armoede leeft. En dat noemt zichzelf een democratie. En dat heeft de mond vol over vrijheid. Ook het onderwijs is een elitaire aangelegenheid en uiteraard vindt de rijke elite dat heel normaal.
Een belangrijk kenmerk van het Amerikaanse universitaire onderwijs is blijkbaar dat je lid bent van 'fraternities' (studentenclubs voor mannen zoals hier) dan wel 'sororities' (studentenclubs voor vrouwen). Dat gegeven duikt in veel Amerikaanse films regelmatig op, vooral wanneer het verhaal speelt aan een universiteit (bv. Legally Blonde met Reese Witherspoon). Je weet wel: " Ik ben van Phi Kappa Delta en jij?" "Eh, ik kom uit Boston."
En iedereen wil het liefst bij de meest elitaire clubs horen. Mezrich over Harvard:
"Like the secret societies at Yale [een andere elite-universiteit in de VS] that had gotten so much press over the years, the Final Clubs were the barely kept secret soul of campus life at Harvard; housed in centuries-old mansions spread out across Cambridge, the eight all-male clubs had nurtured generations of world leaders, financial giants, and power brokers.
Almost as important, membership in one of the eight clubs granted an instant social identity; each of the clubs had a different personality, from the ultra-exclusive Porcellian, the oldest club on campus, whose members had names like Roosevelt and Rockefeller, to the prepped-out Fly Club, which had spawned two presidents and a handful of billionaires, each of the clubs had its own distinct, and instantly defining, power.
The Phoenix, for its part, wasn’t the most prestigious of the clubs, but in many ways it was the social king of the hill; the austere building at 323 Mt. Auburn Street was the destination of choice on Friday and Saturday nights, and if you were a member of the Phoenix, not only were you a part of a century-old network, you also got to spend your weekends at the best parties on campus, surrounded by the hottest girls culled from schools all over the 02138 zip code."(11)
Die neiging om er bij te horen, liefst bij de meest beroemde en rijke kaste, speelt in het verhaal een grote rol. Om er bij te horen neem je bijvoorbeeld deel aan 'the punch process' (de initiatieriten, het ontgroeningsproces, waarbij je je bijvoorbeeld in een coma moet zuipen of jezelf op allerlei andere manieren moet vernederen). Je doet alles om opgenomen te worden in een gerenommeerde club en dat moet je er gewoon voor over hebben, nietwaar. O ja, en het helpt natuurlijk wanneer je uit een rijke familie komt.
Amerikanen hebben het voortdurend over individualisme, maar wat een opgeklopt beeld is dát. De grootste angst van Amerikanen is om er niet bij te horen. Daarom gaan ze allemaal naar de kerk en naar sportwedstrijden en naar politieke bijeenkomsten. Je mag individueel uitblinken, maar je moet er wel bij blijven horen, je moet wel een teamplayer zijn. Raar misschien, anders misschien, maar desondanks liefst wel een fatsoenlijk kuddedier.
In de film en in het boek zijn vrijwel uitsluitend mannen aan het woord. Dat alleen al. Maar hoe die mannen in film en boek over vrouwen praten is volkomen puberaal (hoewel ik nu waarschijnlijk de meeste pubers beledig). Vrouwen zijn er blijkbaar alleen voor de seks, ze zijn niet meer dan cheerleaders. Het gaat om hun tieten, niet om hun hersens. Het enige wat ze willen is het aan de haak slaan van een goede partij, zo'n vent die opgenomen is in een eliteclub. Wanneer je daarvoor met iemand naar bed moet, doe je dat als vrouw natuurlijk gewoon. Vrouwen vallen op de mogelijke status en niet op de persoon. Aldus deze flapdrollen. En zo ook het beeld in de film.
"The bars [van de mannenclubs] were staffed by the only girls in the room; matching, bust-heavy blondes in low-cut black tops, brought in from one of the local all-female colleges to cater to the mob of young men."(9)
De voornaamste dag- en nachtbesteding van studenten lijkt te bestaan uit zuippartijen en seks. O ja, ze gaan ook nog naar colleges om naar elkaar te zitten gluren. En soms studeren ze zelfs. Het beeld dat door Mezrich opgehangen wordt toont mannen die ongelooflijk onvolwassen zijn. En die hebben dus Facebook gebouwd. Wanneer je het boek leest of de film ziet, heb je terecht de neiging om je account op te zeggen. De makers ervan zijn duidelijk volkomen onbetrouwbaar.
Het idee 'winner-loser' speelt voortdurend een rol. Leve het competitiekarakter van de Amerikaanse samenleving. Neem nu de beroemde 'college pranks', dat soort grappen (zeg maar gerust pesterijen, want de enige die ze grappig vinden zijn de mensen die ze uithalen) zijn zo ontzettend kinderachtig, niet te geloven. Of het genoemde 'punch process' waarmee je opgenomen wordt in een club. Ben ik sneller, slimmer, handiger, rijker dan jij? Dan is het goed. Dan ben jij namelijk de 'loser'. Dat ik je daarbij kwets of niet respecteer of uitlach of afzeik, dat is jouw probleem.
En dan dat ontzag voor rijkdom. Je voelt in het boek op alle bladzijden de bewondering voor mensen die het grote geld binnen weten te halen. Het maakt niet uit hoe, het maakt niet uit of het ten koste gaat van anderen. Sommigen hebben er hard voor gewerkt, anderen hebben hun geld verdient met speculatie in aandelen. Het grootste deel van boek en film gaat over Venture Capitalists, de verstrekkers van risicokapitaal. Die verdienen hun geld door in bedrijven als Facebook te investeren. Om hun risico's te minimaliseren eigenen ze zich allerlei rechten toe en schuiven ze zonder pardon mensen aan de kant. De sociale dimensie ontbreekt geheel in de bedrijfsvoering, alles draait alleen maar om geld en rijk worden. Niets van dat alles wordt fundamenteel bekritiseerd.
"Mark’s reputation, however, definitely preceded him: a computer science major who lived in Eliot House, Mark had grown up in the upper-middle-class town of Dobbs Ferry, New York, the son of a dentist and a psychiatrist. In high school, he’d supposedly been some sort of master hacker—so good at breaking into computer systems that he’d ended up on some random FBI list somewhere, or so the story went. Whether or not that was true, Mark was certainly a computer genius."(16)
Zo gauw iemand goed is in iets, laten Amerikanen meteen enthousiast de zin 'he's a genius' vallen. Dat iemand alleen maar heel goed is in één specifiek ding als programmeren, dat iemand sociaal volkomen gehandicapt is en blind is voor de gevolgen van zijn handelingen, dat telt blijkbaar niet. Zuckerberg heeft geen idee van wat hij sociaal teweeg brengt, niet toen hij Facebook maakte en ook vandaag de dag niet. Ja, echt een genie. Het enige wat leuk is aan Mark Zuckerberg is dat hij er blijkbaar niet zo van houdt om op een voetstuk gezet te worden.
Ik vind het leuk, hoor, dat hij Facebook geprogrammeerd heeft. Best een aardige omgeving. Maar zullen we het een beetje relativeren? Uh hu, zeker, hij stort zich op zijn idee en gaat dagen lang door zonder veel te slapen, het is een vlaag van concentratie, een soort trance waarvan je pas weer loskomt wanneer het resultaat geleverd is. Schilders en componisten en schrijvers hebben dat ook wel eens. Wetenschappelijk onderzoekers kennen het soms ook. Kortom: iedereen die creatief is en iets maakt of ontwikkelt, kent dat. Het hoort gewoon bij het creatieve proces om je door iets te laten meeslepen en net zo lang door te gaan tot dat je hebt gerealiseerd wat je in je 'hoofd' had. Zelfs sportlui kennen het. Op zo'n moment ben je niet erg benaderbaar en sociaal. So what? Vanwaar dat gedweep met mensen die dat bij tijden hebben, omdat ze een creatieve prestatie leveren? Ik denk eigenlijk dat Zuckerberg dat zelf ook vindt. Het zijn de anderen die hem op een voetstuk zetten.
Ik zou maar voorzichtig zijn met Facebook. Je privacy is er niet veilig en je gegevens worden vast voor goed geld verkocht. Het zal niet gebeuren, maar het zou niet slecht zijn wanneer we eens een jaar of vijfentwintig afstand namen van de Verenigde Staten en haar producten. Gewoon, om geestelijk gezond te blijven.
Boekgegevens: Ben Mezrich The Accidental Billionaires - The Founding Of Facebook - A Tale Of Sex, Money, Genius, And Betrayal (New York etc.: Doubleday, 2009; ISBN13: 978-0-385-53219-8).
Filmgegevens: The Social Network. Regie: David Fincher. Script: Ben Mezrich. Hoofdrollen: Jesse Eisenberg, Justin Timberlake, Armie Hammer, Rashida Jones, Brenda Song, Andrew Garfield, Joseph Mazzello. Muziek: Atticus Ross, Trent Reznor. Distributie: Columbia Pictures. Uitgebracht in de Verenigde Staten op 1 oktober 2010.